بدون مقدمه باید گفت؛ در مجالس و محافل قرآنی کشورمان، توجه اکثر قاريان و حافظان قرآن کریم به صوت و لحن و اجرای نغمات میباشد ، و تلاوت قرآن با “اجرای اصولی و مستند“، مورد توجه قرار نمی گیرد.
خداوند متعال، خود بر تحسين ونیکو کردن تلاوت قرآن به گونه‌ای که آن را بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نازل کرده است ، تأکید دارد.
در اهمیت این علم همین بس که در تفسیر آیه «…ورَتِّلِ القُرءانَ تَرتیلا»(سوره مزمل/۷۳،۴) از حضرت على رضي الله عنه آورده‌اند که: «الترتیل تجوید الحروف و معرفة الوقوف» یا «حفظ الوقوف و بیان الحروف».
در این سخن دو محور اساسى براى ترتیل قرآن ، ترسیم شده است : یکى تجوید حروف که ضامِن سلامت الفاظ قرآن است . دیگرى شناخت وقف هاى قرآن که ضامن سلامت معناى قرآن است . شناخت و رعایت وقوف قرآن ، مبتنى بر معرفت عبارات و جمله‌هاست ، که در فهم صحیح کلام الهى اثر دارد.
اما شواهد حاکی از این است که امروزه در مراکز دینی ، تلاوت قرآن با سند متصل ، با رعایت اصول و قواعد تجوید مورد توجه قرار نگرفته است ، اگر تلاوت قرآن صورت می گیرد با اجرای اصول و قواعد تجوید همراه نیست ، و کیفیت اجرا پایین هست.
از مطالعه سیره مشائخ و بزرگان، به این نکته پی می‌بریم آنان سعی در أخذ سند عالی داشته و کم بودن واسطه در سند متصل به پیامبر را ، افتخار و شرف تلقی می کردند ، آنان محضر اساتید قرآن شرفیاب می‌شدند تا بتوانند کیفیت تلاوتشان را بالا ببرند و تأثیرگذاری داشته باشند.
قطعا إتصالِ سندِ تلاوت قرآن کریم ، از این جهت که پیوندیست بین قاری قرآن و مبلّغ وحی ، افتخار و شرفی وصف ناپذیر است، وقتی قاری قرآن تلاوتش را مستند می یابد ، حسی شورانگیز او را از نسبتی ارزشمند با صاحب وحی ، نوید می‌بخشد.
در واقع خداوند متعال، خود اهمیت تلاوت قرآن با سندِ متصل را ، در کلام زیبایش این چنین بیان می‌فرماید ؛ {{وانک لتلقي القرآن من لدن حکیم علیم}}
ترجمه؛به یقین این قرآن از سوی حکیم و دانایی بر تو القا می شود.
در سفرم به استانبول همراه استاد گرانقدر شيخ عبدالرشید الصوفي شاهد صحنه های جالبی بودم ، یکی از مشایخ که خود صاحب آثار علمی فراوان ، و مدیر دانشکدهٔ علوم شرعی بود ، از استاد شيخ عبدالرشید ، برای حضور در دانشکده ، دعوت می‌کرد تا دانشجویان آن دانشکده ، ضمن استفاده از ذخیره علمی استاد ، شرف تلاوت قرآن بر ایشان را داشته باشند لذا در مجلسی بزرگ همگی سوره فاتحه را به صورت همخوانی تلاوت کردند و از اینکه سوره فاتحه ی آنها متصل به سندِ استاد شيخ عبدالرشید صوفی شده بود ، خوشحال بودند و به یکدیگر تبریک می‌گفتند.
در مجلس مشایخ ، اعم از متخصصین فقه و حدیث ، بیش از هرچیز، سخن از علم تجوید و قراءات بود.
گاهی در مجالس مختلف از مشایخ عراق و شام ، سؤال می شد ، در کدام دانشگاه علم را فراگرفته اند بدون هیچگونه اشاره ای به مکان فراگیری علوم شرعی ، از مشایخی که علم قراءات را نزد آنان فرا گرفته بودند نام می‌بردند.
از فضای موجود در آن دیار شگفت زده شدم و با تأسف به یاد مراکز دینی در کشور افتادم و خطاب به عزیزانم عرض کردم متأسفانه باید اعتراف کنیم،گاهی شوق و اشتیاقِ یادگیری تجوید چنان کم هست، و اساتید این فن چنان مورد بی توجهی قرار می گیرند که گویا قواعد تجوید ، ساخته و پرداخته علماى این فن میباشد ، حال آنکه خداوند متعال می‌فرماید؛ {{و رتّلناه ترتیلا}}
ترجمه: آیات آن را بر تو مرتب، شمرده شده به ترتیبی روشن و به آهستگی برخواندیم.
مطلوب جوامع علمی و مکاتب قرآنی کشورمان ، تعلیم قرآن در حد روخوانی و روانخوانی است ، نه تنها اهل علم به اهمیت تجوید و تلاوتِ مستند ، تأکید نداشته اند چه بسا خود در اجرای قواعد ضعیف ، و تلاوتهایشان غير مستند میباشد .
در ضمن از نظر حسن حفظ به جرأت باید گفت ، فقط ماه مبارک رمضان برای أکثر حافظان قرآن ، محلِ تلاوت قرآن جهت تثبیت محفوظات و آمادگی برای امامت در نماز تراويح قرار گرفته است ، و عدم مراجعه و تکرار محفوظات در طول سال ، از آنان حافظانی نه چندان متقن ساخته است که شدیداً کیفیت جامعه قرآنی را تحت تاثیر قرار می دهد.
از طرفی ، آن دسته از حافظان و قاریان قرآن کریم ، که مجیز هستند و تلاوت مستند انجام می‌دهند ضمن تسلط شگفت‌انگیز بر محفوظات که لازمه فراگیری علم قراءات هست ، اکثر حافظ ابيات شاطبية و درّة نیز می‌باشند.
امروزه گویا تلاوت قرآن با سند متصل به رب العالمين ، با اجرای قواعد و أصول ، مخصوص قاریان قرآن کریم هست ، در حالی که خداوند متعال ، وقتی از صفات بارز مؤمنان سخن می گوید ، چنين می‌فرماید {{الذين اتینهم الکتاب یتلونه حق تلاوته أولئك يومنون به}}
ترجمه؛ كسانى كه به آنان کتاب دادیم [و] آن را چنان كه بايد تلاوت می‌کنند، ايشان‌اند كه بدان ايمان می‌آورند
یکی از دلایل عدم تأثیر پذیری یا کم اثر بودن تلاوتها ، اجرای غير اصولیست ، آشنايي با علم قرائت اين امكان را به انسان مي‌دهد تا قرآن را هر چه زيباتر، فصيح‌تر و روح‌بخش‌تر تلاوت نمايد تا تأثير آيات قرآن کريم بر قلب و جان خود انسان ، و نيز شنوندگان ، دو چندان شود و در ابتدا به حسن صورت آن جذب شده و سپس شيفته سيرت دل‌انگيز و زيباي آن گردند.
ضمن اینکه ، آراستن قاريان قرآن به اخلاق قرآنی از ضروريات است ، چرا كه قاری قرآن بعد از اين مرحله به حد مطلوب قادر خواهد بود مفاهيم الهی را در جامعه ترويج دهد.
اعتقادات ، گفتار و رفتار فردی و اجتماعی قاريان قرآن ، باعثِ تعالی و رشدِ فضای قرآنی در سطح جامعه میشود.
اين امر باعث میشود تا جوانانی كه در شرف ورود به اين مقوله هستند با الگوگيری از آنان و با روحيه مضاعف وارد اين مقوله معنوی شوند.
در پایان متذکر میشوم بحران‌ها را می‌توان با تلاوت قرآن با کیفیت و مستند ، حل کرد ؛ اگر امروز جامعه ما نا آرام است تنها راه‌حل ، رجوع به قرآن است ؛ اگر جامعه با قرآن مرتبط شد آرامش انسان‌ها و جامعه زیاد و کجی ها بر طرف میشود.
اگر اعجاز قرآن را بخواهیم به جامعه معرفی کنیم می‌توانیم بگوئیم ذکر خدا قلوب را آرام می‌کند چو قرآن هم ذکر است و آرامش بخش قلوب ؛ از اعجاز قرآن این است که برای مفسر دریایی از معانی ، برای عارف مسیری برای سلوک ، برای فیلسوف مبانی فلسفه ، برای فقیه مشی فقیهانه و برای عموم نیز اثر آرامش‌بخشی دارد و لو اینکه ترجمه آن را هم نفهمند.
در پایان ؛ حوزه علمیه امام ندوي (رح) در بخش تجوید و قراءات با استمداد از الله متعال و عنایت مشائخ و اساتید مشهور علم قراءات همچون استاد فرزانه ، شيخ محمد کریّم راجح( شيخ القراء دیار شام) و استاد شيخ عبدالرشید صوفی( شيخ القراء كشور قطر)، و استاد ارجمند شيخ إبراهيم میرمحمدی ( استاد القراء سرزمین پاکستان) ، و همت اساتیدِ داخلی ، آماده خدمت به جامعه قرآنی میباشد.
سید محمد یوسف موسوی/استاد و مسؤل دارالقرآن مجتمع دینی امام ندوی رحمة الله علیه